Oversterfte

Sinds het begin van de coronapandemie is er sprak van oversterfte in Nederland. Een fors deel van de oversterfte kan verklaard worden door de sterfte aan het coronavirus.

In 2020 als 2021 was er sprake van een zeer fors oversterfte en ook in het huidige jaar is nog steeds sprake van oversterfte, al is het minder dan in de twee eerdere jaren. In de maand oktober was deze best hoog: er overleden 1800 mensen meer dan statistisch verwacht mocht worden zonder dat er een snel aanwijsbare factor in het spel was, zoals een coronagolf, een ernstige griepgolf of extreem weer (koude, warmte). De oversterfte leidde tot een daling van de levensverwachting in Nederland: van 82,1 jaar in 2019 naar 81,4 jaar in 2020 en 2021.

Tot nu toe is niet alle oversterfte verklaarbaar. In december 2021 werd mijn motie om nader onderzoek te doen naar oversterfte met algemene stemmen aangenomen in de Tweede Kamer om onderzoek te doen naar de oorzaken. De bedoeling was om alle databronnen, die beschikbaar te zijn, te gebruiken. Daarvoor zijn vijf onderzoeksvragen opgesteld en werd een lijst van databronnen, die gebruikt kon worden, gemaakt.

Het CBS en RIVM deden dat in dit onderzoeksvoorstel en publiceerden een onderzoek dat zeer lezenswaardig is. Een aantal conclusies, door mij geparafraseerd:
1. De oversterfte in de eerste en tweede golf komt overeen met de sterfte door corona. In de derde oversterftegolf (laatste kwartaal van 2021) was er meer oversterfte dan sterfte aan corona.
2. Mensen die gevaccineerd zijn overlijden in de eerste paar weken na vaccinatie (veel) mínder vaak dan de controlegroep.

De onderzoekers wijzen erop dat er selectie-effecten zijn hier: mensen die bijvoorbeeld terminaal ziek zijn of mensen die koorts hadden (en dus een ziekte onder de leden hadden) werden niet gevaccineerd
3. Er kon geen onderzoek gedaan worden naar mogelijke oversterfte door uitgestelde zorg en druk op de zorg, o.a. vanwege de complexiteit van de vraag en de beperkingen in de beschikbaarheid van data.

Over dit onderzoek en de problemen en uitdagingen met de data (zoals privacy en de AVG) hielden we in september een gesprek met de onderzoekers en experts (terugkijken en position papers).

Het werd duidelijk dat er vooral beperkingen waren in de data, o.a. door beschikbaarheid en privacy (AVG). Zo waren er eigenlijk geen data beschikbaar over de gezondheid en aandoeningen, terwijl die van groot belang zijn voor vragen over vaccinatie (de groep gevaccineerden heeft niet noodzakelijkerwijs dezelfde gezondheidskenmerken als de groep niet-gevaccineerden) en voor het onderzoek naar of uitgestelde zorg leidt tot oversterfte en zo ja hoeveel. Voor die vraag heb je dat over gezondheidskenmerken nodig en die moet ook van recente datum zijn.

Daarom hebben ik met een kleine groep een aantal vragen opgesteld voor het CBS (vragen en antwoorden over hoe het onderzoek wel kan plaatsvinden), de autoriteit persoonsgegevens (vragen) en onafhankelijke wetenschappers (vragen). We verwachten de komende 6 weken antwoorden hierop.

De regering vroeg zelf ook advies aan de landsadvocaat en concludeerde dat een deel van de data inderdaad beschikbaar kan komen voor onafhankelijk onderzoek door andere academici. Natuurlijk onder voorwaarden (pseudo-anonimisering van data en soms indikking om ervoor te zorgen dat data niet herleidbaar zijn tot personen, een gecontroleerde omgeving en meer), omdat dit zeker privacygevoelige data is. Dat is natuurlijk heel belangrijk.

Het onafhankelijke onderzoek (spoor 3 van het oorspronkelijke voorstel) gaat komend jaar eindelijk plaatsvinden. ZonMw geeft daarover uitleg. In de wetenschap is het heel belangrijk dat onderzoek – in dit geval van het CBS en het RIVM - ook repliceerbaar is en gedaan kan worden door andere wetenschappers.

Ten behoeve van dat onderzoek heb ik deze aanvullende vragen gesteld. Een aantal punten die daarin aan de orde komen zijn:
- Neem ook het jaar 2022 in het onderzoek, omdat ook dit jaar nog sprake is van vooralsnog niet verklaarde oversterfte.
- Doe er alles aan om de data over gezondheid – die de onderzoekers zelfs in hun plan opgesomd hebben - ook beschikbaar te hebben voor de onderzoekers. Die was in andere landen zoals Engeland en Denemarken ook beschikbaar voor onderzoek.

Een forse oversterfte en een dalende levensverwachting is een teken dat er een probleem kan zijn in de publieke gezondheid. Daarom moet dit onderzoek echt topprioriteit hebben en zal ik er aandacht aan blijven besteden om dat mogelijk te maken.